Подорожі Чарторийських 1780 і 1782 рр. на Волинь, Галичину й Поділля у спогадах сучасників
DOI:
https://doi.org/10.28925/2524-0757.2025.27Ключові слова:
князь Адам Казимир Чарторийський, подорожування, мемуари, Правобережна Україна, Річ ПосполитаАнотація
У статті проаналізовано подорожі родини Чарторийських до південно-східних воєводств Речі Посполитої у 1780 і 1782 рр. на основі спогадів Адама Єжи Чарторийського, Юліана Урсина Нємцевича та Єжи Сороки. Розглянуто мету мандрівок, маршрути, склад учасників і особливості побуту. Показано, що виїзди Чарторийських виконували важливі політичні, економічні, соціальні та символічні функції, сприяючи зміцненню авторитету родини на місцях, і водночас становили виразний соціокультурний феномен. Наукова новизна полягає у висвітленні магнатської мобільності як засобу політичної репрезентації та форми взаємодії еліт пізньої Речі Посполитої. Отримані результати розширюють уявлення про культуру повсякдення та практики подорожей магнатів і шляхти другої половини 18 століття, зокрема на українських землях.
Завантаження
Посилання
Aleksandrowicz, A. (1960). Julian Ursyn Niemcewicz w Puławach. Rocznik Lubelski, 3, 129–156 [in Polish].
Augustyniak, U. (2021). Mieszkańcy Rzeczypospolitej w podróży: ludzie a rzeczy w XVI–XVIII wieku. Kwartalnik Historii Kultury Materialnej, 69(3), 373–383 [in Polish].
Budzar, M., & Kovalov, Ye. (2023). Ukrainski mandrivnyky Galagany v zemliakh Cheskoi korony Habsburhiv: reprezentatsiia vrazhen u podorozhnikh naratyvakh seredyny XIX st. [Ukrainian Travelers Galagans in the Lands of the Bohemian Crown of the Habsburgs: Representation of impressions in travel notes of the mid-19th century]. Rukopysna ta knyzhkova spadshchyna Ukrainy, 31, 5–20 [іn Ukrainian].
Budzar, M., & Kovalov, Ye. (Comps.) & Kolesnyk, I. (Ed.). (2019). «My vyikhaly z Sokyryntsiv…»: Trevelohy rodyny Galaganiv. Kyiv: StreamARLine [іn Ukrainian].
Czartoryski, A. (1860). Żywot J. U. Niemcewicza. Paryż [in Polish].
Dąbrowicz, E. (2023). „Kolekcja Niemcewiczowska”. Pożytki dla badacza historii literatury romantyzmu. Sztuka Edycji. Studia Tekstologiczne I Edytorskie, 24(2), 109–127 [in Polish]. DOI 10.12775/SE.2023.0030
Duchińska, S. (Ed.). (1891). Listy Księżny Izabelli z hr. Flemmingów Czartoryskiej do starszego syna Księcia Adama. Kraków [in Polish].
Dysa, K. (2021). Podorozhuvaty, shchob samovdoskonaliuvatysia i prymnozhuvaty blaho liudstva i svoiei krainy: porady Leopolda fon Berkhtolda u konteksti prosvitnytskoho dyskursu [Travelling to Improve Yourself and Increase Common Good of Humankind and Your Country: Recommendations of Leopold von Berchtold in the context of the Enlightenment discourse]. Naukovi zapysky NaUKMA. Istorychni nauky, 4, 5–13 [іn Ukrainian].
Dysa, K. (2024). Kyivska akademiia v podorozhnikh zapyskakhdruhoi polovyny XVIII — seredyny XIX st. [Kyiv Academy in Travelogues of the Second Half of the 18th through Mid-19th Centuries]. Kyivan Academy, 21, 39–54 [іn Ukrainian].
Feduszka, J. (2023). Podróże ordynatów Zamoyskich po Europie w XVII i XVIII wieku. Facta Simonidis, 16(1), 121–147 [in Polish]. DOI: https://doi.org/10.56583/fs.2120
Frączyk, T. (2012). Adam Kazimierz Czartoryski: Biografia historyczno-literacka na tle przemian ideowych polskiego Oświecenia. Kraków [in Polish].
Haletska, Ya. (2021). Julian-Ursyn Niemtsevych: Zhyttievyi shliakh, naukova i hromadsko-politychna diialnist (70-ti roky XVIII — persha polovyna XIX st.). [Julian-Ursyn Niemtsevych: Life, scientific, public and political activities (70s of the 18th — first half of the 19th century)]. Naukovi pratsi Kamianets-Podilskoho natsionalnoho universytetu imeni Ivana Ohiienka: Istorychni nauky, 31, 149–157 [іn Ukrainian].
Hedo А., & Ivaniuk, O. (2025). The image of England in the travelogues and correspondence of Ukrainian travelers of the 19th century. Skhid, 7(3), 37–45 [in English]. DOI: https://doi.org/10.21847/2411-3093.2025.735
Ivaniuk, O., & Chkan, A. (2023). Mista Naddniprianskoi Ukrainy naprykintsi XVIII – u pershii polovyni XIX st. u trevelohakh anhliiskykh mandrivnykiv [The Cities of Transdniprian Ukraine at the End of the 18th — in the First Half of the 19th Century in the Travelogs of English Travellers]. Kyivski istorychni studii, Kyiv Historical Studies, 1(16), 111–120 [іn Ukrainian].
Karpińska, M. (2016). Wokół „Dzienników” księcia Adama Jerzego Czartoryskiego: rozterki edytora. In J. Sikorska-Kulesza (Ed.), Edytorstwo źródeł XIX wieku: problemy teoretyczne i praktyka edytorska (Vol. 1, pp. 67–77). Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego [in Polish].
Kitowicz, J. (1925). Opis obyczajów i zwyczajów za panowania Augusta III (M. Janik, Ed.). Kraków [in Polish].
Kowalczyk, M. (2005). Obraz Włoch w polskim piśmiennictwie geograficznym i podróżniczym osiemnastego wieku. Toruń [in Polish].
Kowalski, M. (2012). Życie w ciągłej podróży — początki kariery młodego magnata w czasach Augusta Mocnego według diariusza księcia Michała Kazimierza Radziwiłła. In M. Saczyńska & E. Wółkiewicz (Eds.), Samotrzeć, w kompanii czy z orszakiem? Społeczne aspekty podróżowania w średniowieczu i w czasach nowożytnych (pp. 499–514). Warszawa [in Polish].
Koźmian, K. (1858). Pamiętniki Kajetana Koźmiana obejmujące wspomnienia od roku 1780 do roku 1815 (Vol. 1, J. Żupański, Ed.). Poznań [in Polish].
Kucharski, A. (2013). Theatrum peregrinandi: Poznawcze aspekty staropolskich podróży w epoce późnego baroku. Toruń [in Polish].
Kupczewska, M. (2023). Itinerarium wojewody kijowskiego Tomasza Zamoyskiego z Kijowa do Zamościa (4–21 listopada 1619 r.) — przyczynek do analizy mobilności magnackiej w epoce nowożytnej. Res Historica: Czasopismo Instytutu Historii UMCS, 56, 151–180 [in Polish].
Łopatecki, K. (2021). Jednostki odległości i szybkość podróżowania w drugiej połowie XVI stulecia w świetle traktatu Blaise’a de Vigenère. Przegląd Historyczny, 112(3), 540 [in Polish].
Mączak, A. (1998). Odkrywanie Europy: Podróże w czasach renesansu i baroku. Gdańsk [in Polish].
Mączak, A. (2001). Peregrynacje. Wojaże. Turystyka. Warszawa [in Polish].
Mączak, A. (2008). Turystyka europejska: Wieki XVI–XIX. Folia Turistica, 19, 5–26 [in Polish].
Niemcewicz, J. (1803). Do Józefa Szymanowskiego [Poem]. In T. Mostowski (Ed.), Pisma różne wierszem i prozą (Vol. 1, pp. 497–505), Warszawa [in Polish].
Niemcewicz, J. U. (1848). Pamiętniki czasów moich: Dzieło pośmiertne (K. Niemcewicz, Ed.). Paryż [in Polish].
Niemcewicz, J. U. (1957). Pamiętniki czasów moich (J. Dihm, Ed.). Warszawa [in Polish].
Pezda, J. (2000). Jerzy Soroka. In Polski Słownik Biograficzny (Vol. 40, p. 507). Warszawa–Kraków [in Polish].
Pezda, J. (2023). „Godłem moim było i będzie zawsze: kraj — jego dobro i jego wola”: Przyczynek do historii rodu Czartoryskich. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prace Historyczne, 150(1), 33. Kraków [in Polish].
Podemski, K. (2005). Socjologia podróży. Poznań [in Polish].
Popiołek, B. (2024). Piwo dla ludzi, wódka dla koni: Szlacheckie regestry drogi w osiemnastowiecznej Rzeczypospolitej. Saeculum Christianum, 31(1), 194–207 [in Polish].
Rogulski, J. (2016). Podróże i mobilność magnata epoki saskiej w świetle księgi skarbowej Pawła Karola Sanguszki z 1726 roku. In A. Teterycz-Puzio, L. Kościelak, & E. Łączyńska (Eds.), Via viatores quaerit: Mobilność społeczna w dziejach krajów Grupy Wyszehradzkiej (pp. 177–196), Słupsk [in Polish].
Sokirko, O. (Ed.). (2024). Ukraina ta susidni zemli v XVIII st. Podorozhi barona fon Kampenhauzena. Zaporizhzhia [іn Ukrainian].
Wierzbowski, T. (Ed.). (1907). Raporty generalnych wizytatorów z lat 1774–1782 (No. 25, pp. 43–47), Warszawa [in Polish].
Zając, G. (2015). Czuły weredyk: Twórczość poetycka Juliana Ursyna Niemcewicza. Kraków [in Polish].
Zaleski, B. (1881). Żywot Księcia Adama Jerzego Czartoryskiego. Poznań [in Polish].
Zamoyski, A. (2024). Izabela the Valiant: The Story of an Indomitable Polish Princess. William Collins [in English].
Żychliński, T. (1886). Złota księga szlachty polskiej (Vol. 8, p. 80). Poznań [in Polish].
Опубліковано
Як цитувати
Номер
Розділ
Ліцензія
Авторське право (c) 2025 Марія Гайсенюк
Ця робота ліцензується відповідно до Creative Commons Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International License.
Автори, які публікуються у цьому журналі, залишають за собою право на авторство своєї роботи та передають журналу право першої публікації цієї роботи на умовах публічної ліцензії Creative Commons: Attribution-NonCommercial-ShareAlike 4.0 International (CC BY-NC-SA 4.0), котра дозволяє іншим особам вільно розповсюджувати опубліковану роботу з обов'язковим посиланням на авторів оригінальної роботи та першу публікацію роботи у цьому журналі.
